स्वस्थ जीवनमा असामान्य तथा चुनौतीको अवस्था आइ जनजीवनमा अप्ठ्यारो अवस्था सृजना हुनु, जन धनको क्षति हुनु र व्यवस्थापनमा कठिनाइ आउनु महामारीको सङ्केत हो । यस्तो स्थितिमा नागरिकको स्वास्थ्यमा असहजताको सृजना भई व्यवस्थापकीय कठिनाइले गर्दा स्वास्थ्य सङ्कटको अवस्था पनि आउन सक्छ । महामारीले धेरै क्षेत्रलाई असर पारी जनजीवनमा काबू बाहिरको अवस्था सामना गर्नु पर्ने परिस्थिति सृजना हुन्छ । यस्तो विषम परिस्थितिमा मानिसको जन जीवनमा डर, त्रास र भय सृजना भई नागरिकमा मनोवैज्ञानिक असरहरू देखिन्छन् । काबू बाहिरको अवस्था आएमा सङ्कट काल लगाइ परिस्थितिलाई नियन्त्रणमा लिन बल प्रयोग गरी माहामारीलाइ साँगुरो बनाउँदै लानु पर्ने पनि हुन सक्छ ।

हाल विश्व समुदायले कोभिडको माहामारीलाइ सामना गरिरहेको छ । प्रायः सबै मुलुकहरू कोभिडको महामारी सित जुधिरहेका छन् । केही राष्ट्रले कोभिड माहामारीलाई नियन्त्रण गर्न सफल भएका छन् र कोभिडको महामारी आउने अवस्थासँग सतर्क हुने रणनीति तय गरेका छन् । स्रोत र साधन न्यून भएका तथा नागरिक सबल हुन नसकेका मुलुकहरू कोभिडको असरबाट आक्रान्त छन् । सुझबुझ र परिपक्व राजनीतिक अवस्था न्यून हुनु, व्यवस्थापकीय कौशलताको सीपको कमी र नागरिक सचेतनाको न्यूनताका कारण कोभिड महामारीको बढ्दो अवस्था रहेको पाइन्छ ।

नागरिकको यस्तो महामारीमा ठुलो भूमिका रहन्छ । आफू सतर्क हुनु, स्वास्थ्य मापदण्डको पालना गर्नु, अरूप्रति सहयोग र सद्भाव राख्नु एवं सही सूचना र सन्देश ग्रहण गर्ने र अरूलाई प्रवाह गर्ने जस्ता कामहरू नागरिकले गर्नुपर्दछ ।

महामारीमा सञ्चार क्षेत्रको भूमिका महत्त्वपूर्ण हुन्छ । नागरिकलाई सकारात्मक सूचना र सन्देश प्रवाह गरी सचेत बनाउने, शासन नागरिक मैत्री गराउन शंखघोषको भूमिका निर्वाह गर्ने र सबै क्षेत्रलाई सतर्क र सकारात्मक वातावरण बनाउन सञ्चार क्षेत्रले आफ्नो दायित्व निर्वाह गर्नुपर्दछ ।

सञ्चार क्षेत्रमा महत्त्वपूर्ण भूमिका रहेको सामाजिक सञ्जालले सूचना र सन्देशलाई सहज बनाएको छ । सूचना र सन्देश ग्रहण गर्न सकिने र अरूलाई सम्प्रेषण गर्न सकिने एवं सूचना र सन्देशका बारेमा आफ्नो धारणा राख्न पाइने हुँदा सामाजिक सञ्जाल सञ्चार शक्तिकोरूपमा आएको छ । सामाजिक सञ्जालले महामारी र प्रकोपलाई न्यूनीकरण गर्न धेरै गर्न सक्छ ।

हाल विश्वमा देखिएको कोभिड महामारीले मानिसको निकटताको बदला दूरता र एक्लोपनलाई जोड दिई कोभिडको सङ्क्रमण बढ्न नदिन जोड दिएको छ । यस्तो स्थितिमा सामाजिक सञ्जाल दूरता कम गर्ने र एक्लोपनाको साथी हुन पुगेको पाइन्छ ।

कोभिडको महामारीमा असल अभ्यासका सूचना र सन्देशहरू तुरुन्तै हेर्न सकिने र अरूलाई पठाउन सकिने हुँदा सुधारका योजना बनाउन र आनीबानीमा सुधार गर्न मद्दत गरेको अनुभूति भएको छ । कोभिडका बारेमा आएका तथ्यपूर्ण सूचना र सन्देशले कोभिडका विरुद्धको मनोबल बढाउँछ र सतर्क हुन प्रेरित गर्दछ ।

रोगका बारेमा इतिबितृान्तका सूचना र समाचारबाट उपयुक्त रणनीति बनाइ आमनागरिकलाइ सुसूचित गर्न सामाजिक सञ्जालले नैतिक र मनोविज्ञान शक्ति प्रदान गर्दछ । जिम्मेवार व्यक्ति र निकायका महामारी विरुद्धका क्रियाकलाप, कार्यशीप र व्यवस्थापकीय कौशलताको मूल्याङ्कन गर्न सामाजिक सञ्जाल भरपर्दो साधन पनि भएको छ ।

अस्वस्थ अवस्थामा रोमान्टिक वातावरण बनाइ तनाव मुक्त राख्न सामाजिक सञ्जाल अचुक अस्त्ररुपमा लिइएको पाइन्छ । विश्व समुदायमा कोभिड विरुद्धका ताजा खबरहरू सुन्न र देख्न सामाजिक सञ्जाल उपयुक्त साधन भएको छ । बिरामी अवस्थामा औषधी प्रयोग गर्ने, के खानहुने र नहुने, बिरामी अवस्थामा पालना गर्नु पर्ने विषय जस्ता सूचना प्राप्त गर्न सामाजिक सञ्जालले सहयोग पुर्‍याएको छ ।

सामाजिक सञ्जालले विकृतिहरू फैलाएको आरोपहरू धेरै छन् । महामारीमा नकारात्मक सूचना र सन्देश प्रवाह गरी मानिसमा तनाव फैलाएको, गलत सूचना र सन्देश प्रवाह गरेको, स्वास्थ्य मापदण्डका बारेमा कन्जुस्याइँ भएको, महामारीको अफवाह फैलाएको जस्ता आरोपहरू छन् ।

यस्तो अवस्था सामाजिक संजालको नियमनको कमजोरीका कारण भएको हो भन्दा उपयुक्त हुन्छ । नियमन गर्ने कानुनको अभाव, नागरिकको न्यून जिम्मेवारी बोध, दण्ड र सजायको न्यूनता आदि कारणले सामाजिक संजालको फाइदा लिन नसकेको अवस्था एका तिर छ भने अर्को तिर मानिसहरू नकारात्मक सूचना र सन्देशमा भुल्न थालेको अनुभूति पनि भएको छ ।

कोभिड महामारीमा सामाजिक सञ्जालबाट कसरी फाइदा लिने भन्ने विषय महत्त्वपूर्ण छ । शासन सञ्चालन गर्नेले महामारीको बेला नेतृत्व कसरी गर्ने, महामारी नियन्त्रण गर्न उपयुक्त योजना, रणनीति तय गर्ने, स्रोत र साधनको उपयुक्त व्यवस्थापन गर्ने, विश्वमा भएका सफल अभ्यासहरूको अनुकरण गर्ने, नागरिक जागरण ल्याउने जस्ता विषयहरूमा सामाजिक संजालको सहयोग लिन सकिन्छ । यी सबै कुशल व्यवस्थापनका अस्त्र हुन । आम नागरिकले आफूलाई सबल बनाउन सामाजिक सञ्जालका सूचना र सन्देशहरूबाट राम्रा कुराहरू ग्रहण गर्ने र आनीबानीमा सुधार गरी महामारीबाट जोगिन सकिन्छ ।

एक आपसमा सहयोग र सद्भावले मानवताको मर्मलाई कम गर्ने हुँदा त्यस्ता सूचना र सन्देशले महामारीको पीडा कम गर्न मद्दत गर्दछ । महामारीमा प्रभावित बिरामीले सामाजिक सञ्जालका सूचना र सन्देशबाट स्वास्थ्य पीडा कम गर्ने साधनको रूपमा लिन सक्छन् । स्वास्थ्यकर्मी र स्वास्थ्य संस्थाहरूले महामारीको जोखिमलाई कम गर्न एव स्वास्थ्य संस्था र नागरिकबीचको असल सम्बन्ध कायम गर्न उपयुक्त सूचना र सन्देशलाई ग्रहण गरी काम गर्ने तौर तरिकामा सुधार गर्न सकिन्छ ।

महामारी एउटा आपत् कालीन अवस्था हो । यस्तो स्थितिमा तनावले गर्दा व्यवस्थापन सीपमा कमी कमजोरीहरू देखिन्छन् । आफ्नो सीप र क्षमताले काम गर्दा अपुरो र पर्याप्तता हुन सक्छ त्यसैले अरूले गरेका सफल अभ्यासहरूको अनुकरण गरी आफूmलाई सक्षम बनाइ सेवा गर्दा अधिक सन्तुष्टि प्राप्त हुन्छ ।

सामाजिक सञ्जाल असल अभ्यास ग्रहण गर्ने माध्यम हुन सक्छ । आम नागरिकले पनि असहज परिस्थितिबाट सहज स्थितिमा आउन राम्रा सन्देश र सूचनालाई ग्रहण गरी आफूलाई सबल बनाउन जोड दिनु आवश्यक छ । शासन सञ्चालकहरू महामारी नियन्त्रण गर्न विश्वमा भएका राम्रा अभ्यास अनुकरण गरी जनताको जीवन बचाउन खरो उत्रनु अनिवार्य भएको छ ।

सूचना शक्ति हो सन्देश जुक्ति हो । सामाजिक सञ्जाल शक्ति र जुक्तिको माध्यम हो । महामारीमा सामाजिक सञ्जाल मानवीय सहयोग र सद्भाव जुटाउने स्रोत बनोस् । मानिसको दुख र सुखको सहयात्री बनोस् । असल अभ्यास र सकारात्मक सोचको बटुवा बनोस् सामाजिक सञ्जाल ।