सङ्घीय संरचना अन्तर्गत हाल तीन तहका सरकारहरू अस्तित्वमा छन् । तीन तह मध्ये सर्वसाधारणको जीवन र जीविकासँग सिधै सम्बन्धित तह हो स्थानीय तह । भनिन्छ कि स्थानीय तहहरू भनेका नेतृत्व निर्माणका अभ्यास स्थल, सेवा प्रवाह र विकास निर्माणका सही माध्यम हुन् ।

लोकतन्त्रलाई गहिरो बनाउने र सुशासनलाई अनुभूत गर्न सक्ने यदि कुनै शासकीय तह छ भने त्यो पनि स्थानीय तह नै हो । स्थानीय तहहरू क्रियाशील, सृजनशील र सफल हुँदा समग्र देशकै सरकार सफल तथा सङ्घीय शासन प्रणाली नै कामायाव हुने सम्भावनाका बिच निर्वाचित स्थानीय तहहरूले सम्पादन गरेका केही नमुना कामका सम्बन्धमा यो लेख केन्द्रित रहेको छ ।        

जानकारीमा आएका र आफूले प्राप्त गरेका सूचनाको आधारमा तयार पारिएको यो लेखको विवरण प्रतिनिधि विवरण हुन् । यो बाहेक कैंयौ नमुना कामहरू प्रारम्भ भएका हुन सक्छन् र कैंयौ सम्भावनाहरू सुषुप्त अवस्थामा रहेका पनि होलान् । थप अध्ययन सहित आगामी आलेखमा प्राप्त विवरण समेटिन सक्ने नै छ ।

कुनै पालिका समेट्दा वा नसमेट्दा कुनै पूर्वाग्रह लिइएको छैन । जो सुकै अद्येताहरुले आफ्नो जानकारीमा आएका स्थानीय तहका राम्रा कामहरू प्रकाशमा ल्याइदिनुभएमा जान्न, सुन्न र अपनाउन सकिने देखिन्छ । ३० वटा स्थानीय तहहरूले प्रारम्भ गरेका अन्य तहका लागि समेत उपयोगी हुन सक्ने वा अझ भनौँ आ-आफ्नो सन्दर्भमा अवलम्बन गर्न सक्ने कामहरू यहाँ दिइएको छ :

माथि समावेश गरी उल्लेख भएबाहेक पनि तिलोत्तमा नगरपालिका, रुपन्देही, नेपालगन्ज उपमहानगरपालिका, बाँके, राजापुर नगरपालिका, बर्दिया, भीमदत्त नगरपालिका, कञ्चनपुर, लिसंखुपाखर गाउँपालिका, सिन्धुपाल्चोक, गुराँस गाउँपालिका, दैलेख, आरुघाट गाउँपालिका, गोरखा, सैनामैना नगरपालिका, रुपन्देही, चन्द्रागिरि नगरपालिका, काठमाण्डौले पनि अनुकरणीय कामहरू गरिरहेको मिडियामा आउने गर्दछ ।

कतिपय पालिकाहरूले गरेका कामहरू पनि वेबसाइट तथा प्रकाशनमार्फत सार्वजनिक गरेका र कतिपयले भएका कामहरूको समेत प्रचारप्रसारमा कमी भएको पनि पाइन्छ । स्थानीय तहहरूबिच समानान्तर सिकाइको संस्कृति विकसित गर्दै आपसी संवाद, अवलोकन भ्रमणलाई पनि बढाउनुपर्ने देखिन्छ । कतिपय पालिकाहरूले अन्तर्राष्ट्रिय सहरहरूसँग भगिनी सम्बन्ध समेत स्थापना गरेका छन् ।

पुनश्च: सबै स्थानीय तहहरू आ-आफ्नो भूराजनीतिक क्षेत्रमा नमुना काम गर्ने सम्भावना भएका र केही न केही राम्रा काम भइरहेका स्थानीय सरकार हुन् । आगामी दिनमा स्थानीय आर्थिक विकासका नवप्रवर्तनकारी गतिविधिहरू बढाउँदै लगी रोजगारी र आय वृद्धिमा केन्द्रित हुनुपर्ने देखिन्छ । तब मात्र सङ्घीय संरचना आन्तरिक स्रोतबाट धान्न सकिने हुनेछ दिगो हुनेछ अनि लोकप्रिय हुनेछ ।

(लेखक सुवेदी हाल राष्ट्रिय किताबखानाको महानिर्देशक छन् । हाल स्थानीय आर्थिक विकासलाई अध्ययन र शोधको विषय बनाएका सुवेदीका केही पुस्तक र थुप्रै खोजमूलक लेख प्रकाशित छन् ।)