९१ वर्षको यो छोटो जीवनमा खै के नै पो गर्न सकियो र ?  केशरबहादुरले आफैँलाई सोधे, अनुहारमा केही गम्भीरता छायो, लामो सुस्केरा लिए र  केही समयमै यो संसारबाट बिदा भए ।

उनको जीवनको कथा सामान्य थिएन । जन्म एक सामान्य किसान परिवारमा भएको थियो, जहाँ जीवनसँग संघर्ष नै जीवनको परिभाषा थियो । केशरबहादुरका बाल्यकालमा पहाडका साँघुरा बाटाहरू पार गर्दै विद्यालय जानु एउटा साहसिक यात्रा हुन्थ्यो । उनी निर्धक्क र जिद्दी थिए-जसले गर्दा शिक्षामा धेरै अवसर पाए । विद्यालयका ठुला इम्तिहानहरूसम्म पनि उनको यात्रा सजिलो थिएन। धेरै पटक उनी शंका गर्थे कि पढाइमा समय खर्च गर्नको सट्टा बारीमा बाबुआमालाई सहयोग गर्ने बेला थियो कि ? तर उनीभित्रको आत्मबलले उनलाई पढाइबाट टाढा हुन दिएन ।

त्यो समय नेपालमा देशको सामाजिक अवस्था परिवर्तन भइरहेको थियो । राणाहरूको शासन ढल्न लागेको समय थियो । केशरबहादुर युवावस्थामा राष्ट्र सेवाको भावना लिएर राजधानी काठमाडौँ पुगे। त्यहाँ पुगेपछि उनी प्रशासन सेवामा प्रवेश गरे। त्यहाँबाट उनको जीवनले ठुला मोडहरू लियो। सरकारी जागिरको व्यस्तता, राजनीतिक उतार-चढाव, र समयसँगै बदलिँदै गएको देशको संरचनाले उनलाई कहिले कहिले अनौठो अवस्थामा पुर्‍याउँथ्यो। उनी अवसरवादी थिएनन्, तर परिस्थितिले उनलाई अवसरवादी बनायो ।

जीवनको धेरैजसो समय उनले सेवामा बिताए। गाउँघरदेखि सहरसम्मको यात्रा, रैथानेहरूका समस्याहरूदेखि सरकारी योजनाहरूको कार्यान्वयन, सबैको अनुभूति उनले गरे। तर समयले उनीलाई परिवार र व्यक्तिगत जीवनप्रति असन्तुलित बनायो। काममा डुबेको जीवनले उनका सन्तानहरूसँगको सम्बन्धमा टाढापन ल्यायो ।

जीवनको उत्तरार्धमा उनी गाउँ फर्किए, जहाँ बाल्यकालका साथीहरू थिएनन्, तर पुराना यादहरूले उनलाई घेर्थे। शारीरिक रूपमा अशक्त हुँदै गएका थिए, तर मानसिक रूपमा उनी अझै पनि स्वाभिमानी थिए। “९१ वर्षको यो छोटो जीवनमा खै के नै पो गर्न सकियो र ?”—केशरबहादुरको मनमा यो प्रश्न आउनु अस्वाभाविक थिएन ।

उनीसँग इतिहास थियो, तर त्यही इतिहासको मूल्य उनी आफैँ बुझ्न सकेनन्। जीवनभर समाजलाई योगदान दिने प्रयत्न गरे पनि अन्त्यमा उनी आफ्नै योगदानको सान्दर्भिकता खोज्दै थिए ।

केशरबहादुरको मृत्यु पछि गाउँमा केही समयको लागि खलबली मच्चियो। उनको निधनले गाउँलेहरूलाई झस्कायो, किनभने उनी गाउँका सबैभन्दा वृद्ध व्यक्ति थिए, जसले इतिहासको एउटा भाग देखेका थिए। तर समयले सबैलाई अगाडि बढ्न बाध्य बनाउँछ, र गाउँको जनजीवन फेरि आफ्नो पुरानै गतिमा फर्कियो ।

उनको परिवार भने अन्योलमा थियो । केशरबहादुरको दुई छोराछोरी थिए—सुरेश र माया । उनीहरू दुवै शहरमा बस्दै आएका थिए, आफ्नै जीवनका संघर्षहरूसँग जुध्दै । बुबाको मृत्युको खबर पाएपछि उनीहरू गाउँ आए, तर लामो समयदेखि टाढा रहेको सम्बन्धले उनीहरूलाई भावनात्मक रूपमा निकट ल्याउन सकेन। केशरबहादुरको सम्पत्तिको बारेमा प्रश्नहरू उठ्न थाले—के गर्ने त्यो पुरानो घरसँग ? बारी, खेत, र थोत्रिएको जमिनको भागबण्डा कसरी गर्ने ?

सुरेशले सहरको जीवनलाई महत्त्व दिइरहेको थियो। उसलाई गाउँ फर्किएर बस्ने कुनै इच्छा थिएन। माया भने अलिकति भावनात्मक थिइन्। बुबाको जीवनभरि गाउँको सेवा गरेको सम्झेर उनले त्यो ठाउँलाई छोड्न मन गरेकी थिइनन्। भाइबहिनीबिचको विचारधाराको फरकले झगडा हुन थाल्यो। उनीहरूबीच घर र सम्पत्तिको बारेमा मतभेद बढ्दै गयो।

तर, अन्ततः, माया नै गाउँमै बस्न तयार भइन्। उनले बुबाको सपना सम्झेर पुरानो घरलाई संरक्षण गर्ने निर्णय गरिन्। बुबाले जीवनभर खटेर निर्माण गरेको यो सम्पत्तिलाई बेच्न उनलाई उचित लागेन। सुरेशसँग भने यसरी गाउँको सम्झनामा बसेर बिताउन समय थिएन। उनले आफ्नो भाग लिएर सहर फर्किने निर्णय गरे।

मायाले बुबाको सम्झनालाई जीवित राख्दै गाउँमा बुबाले थालेका केही सामाजिक कामहरू अघि बढाइन् । उनले गाउँमा पुस्तकालय स्थापना गरिन्, जसको नाम बुबाको नाममा राखियो—केशरबहादुर स्मृति पुस्तकालय। गाउँका मानिसहरू बिस्तारै उनका नजिक हुन थाले। उनी बुबाले जस्तै गाउँको हरेक समस्यामा सहयोग गर्थिन्।

समय बित्दै गयो, माया गाउँकै एक महत्त्वपूर्ण व्यक्ति बनिन्, र गाउँलेहरूले उनलाई आदरले हेर्थे । बुबाको निधनले गाउँको एउटा युगको अन्त्य गरे पनि, मायाले त्यो विरासतलाई जिउँदै राखिन्।

केशरबहादुरले जीवनभर आफूले गरेको कामको कुनै सन्तुष्टि पाएनन् होला, तर अन्त्यमा, गाउँलेहरूले केशर बहादुरको सम्मान स्वरूप उनको सालिक बनाए र उनको नामले गाउँमा एउटा नयाँ युगको सुरुवात पायो । सबैले एकै स्वरमा भन्न लागे नाम हुनु त केसरबहादुर जस्तो अनि सन्तान हुनु त माया जस्तो ।